Op 4 december, aan de vooravond van Wereld Bodemdag, sprak ik mijn jaarlijkse ‘state of the province’ uit over:  onze (Antwerpse) bodem: dé hefboom voor een circulaire economie. Dat de Food and Agriculture Organisation van de VN dit jaar op World Soil Day heel in het bijzonder aandacht vraagt voor een levende bodem en de bescherming van onze biodiversiteit, vormde een dankbaar aanknopingspunt voor mijn rede over bodemzorg en een circulaire economie.

Onze bodem biedt ruimte. Is rijk aan eindige grondstoffen. Levert ecosysteemdiensten en -functies. Draagt en omvat het natuurlijk- en ons cultuurhistorisch erfgoed.  Een bestaan, leven zonder bodem, zonder ondergrond is ondenkbaar. En toch is hij voor velen even onbekend, als onbemind. Wat mogelijk nog verontrustender is, is dat die bodem overal, van Antwerpen over Vlaanderen tot Europa en de rest van de wereld, onder druk staat. Goede bodemzorg is daarom nodig en noodzakelijk. Over wat die goede zorg zou kunnen en moeten inhouden, waarom we ons economisch model daaraan moeten aanpassen en het belang van goede afweging, gedeelde bodemkennis en samenwerking, ging ik in gesprek met vier co-auteurs. Deze rede kwam mede tot stand dankzij hun zeer gewaardeerde bijdragen:

1. Professor Karen Vancampenhout, Bodemwetenschapper aan de KULeuven en vicevoorzitter van de Soil Science Society Belgium;
2. Professor Karl Vrancken, onderzoeksleider duurzaam materialenbeheer en circulaire economie en bodem bij VITO en Universiteit Antwerpen;
3. Eddy Wille, hoofdadviseur afdeling Bodembeheer van de OVAM;
4. Guy Janssens, Chief Corporate Affairs van de Haven van Antwerpen.

Na mijn korte inleiding over bodemzorg, de circulaire economie en de visies van gewezen EU-commissaris prof. dr Janez Potočnik en Brits econome Kate Raworth over ontkoppeling, de donuteconomie gaven zij, elk vanuit hun expertise, verdere toelichting bij een bijzonder deelaspect van het fascinerende onderwerp, met bijzondere aandacht voor onze Antwerpse bodem: de uitdagingen, maar vooral de opportuniteiten en kansen die ermee verbonden zijn.  Heel specifiek ging het daarbij over koolstofsinks en -opslagplaatsen in de Kempen, over circulair materiaalbeheer en -gebruik, over actief stortplaatsbeheer, bodemsaneringsbeleid en over een slim, ondergronds transportbeleid in onze Antwerpse haven en regio. 

Met acht heldere en vooral haalbare voorstellen waarmee ik mijn openingsrede besluit, moet het mogelijk zijn om ambitieuze bodemdoelstellingen versneld waar te maken:

1. We maken van onze bodemkaart (de meest gedetailleerde ter wereld) weer een prioritair beleidsdocument voor bovengronds en ondergronds ruimtegebruik. We investeren verder in beleidsrelevant bodemonderzoek om onze specifieke Antwerpse bodems maximaal te laten renderen. We maken onze de bodemkaart tot een dagdagelijkse tool bij onze Antwerpse beleidsmedewerkers zodat we ecosysteemdiensten optimaal met hun geschikte bodems kunnen verknopen.
   
   
2. Met gerichte campagnes stimuleren we de inzameling van elektronisch afval en dragen we bij tot de systematische verbetering van de balans tussen de verkochte en ingezamelde elektronica, de levensduur ervan en de behoefte aan (hergebruikte) grondstoffen met het oog op de productie ervan.
   
   
3. Vanaf 2022 monitoren we de verharding en het ruimtebeslag in onze provincie in real time. We stellen jaarlijkse degressieve doelstellingen op voor het vergunbare ruimtebeslag en de verharding, met een jaarlijks aan te scherpen verhardingsmaximum (-10% / jaar) en onthardingsminimum (+10% / jaar).
   
   
4. Vanaf 2022 wordt ondergronds transport via pijpleidingen opgenomen in de Vlaamse cijfers bij de berekening van de Antwerpse modal split.
   
   
5. Tussen nu en 2024 integreren we een ruimtelijk beleid voor de ondergrond en voorzien we in bouwvrije ruimte voor de gecombineerde aanleg van leidingstraten en groenblauwe corridors.
   
   
6. Vanaf 2025 stoppen we de netto-toename van verharding en ruimtebeslag.
   
   
7. Uiterlijk in 2025 stoppen we de verdroging van veengronden. En realiseren we een jaarlijks groei van de CO2-captatie in de bodem.
   
   
8. Ten laatste in 2030 ontginnen we actief onze energie- en grondstofrijke voormalige stortplaatsen.

Aan dat rijtje voegde ze nog een negende, overkoepelend voorstel toe:

9. Belang van een multidisciplinaire dialoog. Boven- en ondergrondse bodembelangen vragen om nog bétere afstemming, afweging en creatieve(re) samenwerkingsverbanden. Als steeds focussen we daarbij liever op opportuniteiten dan op de beperkingen.

Gouverneur Cathy Berx: “Onze bodem biedt ruimte en bron van zowel eindige grondstoffen als cruciale ecosysteemdiensten en -functies. Hij draagt en omvat het natuurlijk en ons cultuurhistorisch erfgoed. Een bestaan, een leven zonder gezonde bodem is ondenkbaar. En toch is hij voor velen even onbekend, als onbemind. Wat verontrustender is, is dat die bodem overal, van Antwerpen over Vlaanderen tot Europa en de rest van de wereld, onder druk staat. Net daarom wilde ik in deze rede stilstaan bij het belang van een robuuste, veerkrachtige bodem als hefboom voor een circulaire economie. Het belang, de kansen en opportuniteiten  van onze (Antwerpse) bodem en de ondergrond ervan zijn namelijk nochtans niet te overschatten. De kennis is er, nu komt het er vooral op neer om concreet werk te maken van duurzame bodemzorg, om de paradigmashift naar de circulaire donuteconomie, vervat in de duurzame ontwikkelingsdoelen waar te maken. Het verheugt me dat Provincie Antwerpen de duurzame ontwikkelingsdoelen of SDG’s koos als uitgangspunt en toetssteen van haar beleid en hierin met  slim gebiedsgericht (bodem)beleid een sterke rol opneemt. Maar zoals steeds: meer is mogelijk en nodig. Bijkomende verharding en ruimtebeslag terugdringen vergt bv. nóg betere afweging, kennisdeling en samenwerking als we onze bodemambitie: onze (Antwerpse) bodem als dé hefboom voor een circulaire economie willen waarmaken.”

U kan de voorstellen alsook de uitgebreide tekst, toespraak en presentatie van de openingsrede hieronder downloaden. Omdat het geluid haperde tijdens mijn openingsrede, biedt onderstaand audiobestand u ook de mogelijkheid om de openingsrede integraal te herbeluisteren.

Ik blijf buitengewoon geïnteresseerd in uw nuttige aanvullingen, kritische bedenkingen en suggesties bij de tekst. Die blijven welkom op: kabinet.gouverneur@provincieantwerpen.be