"Mevrouw/mijnheer, het spijt me, maar ik heb slecht nieuws voor u…

Elke dag opnieuw krijgen 187 Belgen de harde diagnose: kanker.
Elke dag opnieuw verkopen Belgische apothekers ca. 95.000 puffers, aerosol-mengsels of andere medicatie tegen allerhande luchtwegaandoeningen. Steeds vaker ook voor de behandeling van erg jonge kinderen en jongeren.

Roken, (overmatig) alcohol drinken, ongezonde voeding, drugs… deze belangrijke oorzaken van welvaartsziekten allerhande: obesitas, diabetes en mede als gevolg daarvan steeds vaker ook kanker en dementie, kan een mens achterwege laten.

Ademen niet.

Per etmaal ademt een volwassene 30 000 maal in en uit. Een pasgeborene tot 60 000 maal. En zo ademt een gemiddelde man of vrouw in zijn of haar leven zo’n 300 miljoen liter lucht in en uit. Wat overeenkomt met zo’n … 120 Olympische zwembaden.

Kortom, lucht is levensnoodzakelijk voor ons allemaal.

Vervuilde lucht bedreigt ons allemaal. Als het een troost mag zijn: vervuilde lucht bedreigt ons allemaal zonder onderscheid. Arm of welstellend, jong of al wat ouder, hoogopgeleid of niet… de behoefte aan schone lucht delen we allemaal.

In principe zou dit doorleefde inzicht een bron kunnen en moeten zijn voor een gedeelde, mobiliserende en vooral gezamenlijke actie met een helder doel voor ogen: schone en gezonde lucht.

Maatregelen om dit doel te bereiken, moeten m.i. steeds voldoen aan een drievoudige toets:

1. maken ze een einde aan, zetten ze een rem op bewezen schadelijk gedrag, zeker als er betere alternatieven zijn?
   
   
2. maken ze komaf met –wat ik niet anders kan omschrijven dan- ‘funest bedrog’ zoals bijv. sjoemelsoftware waarmee autoconstructeurs op grote schaal ambitieuze Europese uitstootnormen ontweken en/of allerhande free-riders-gedrag-ter-wille-van-snel-en-veel-geldgewin voor enkelen ten koste van allen, en last but not least,
   
   
3. stimuleren ze juiste keuzes en gedrag in functie van het beoogde doel: schone en gezonde lucht voor allen

Op mondiaal, Europees, Belgisch en zeker ook Vlaams beleids- en bestuursniveau dateert de zorg voor een betere luchtkwaliteit uiteraard allerminst van gisteren. Met het aantreden van de Europese Commissie Von der Leyen lijkt, althans in Europa, de kentering, ja zelfs systeemomslag naar de noodzakelijke ‘ontkoppeling’, definitief ingezet. 

De meeste burgers zijn bezorgd. De meeste beleidsmakers en bestuurders weten, wetenschappelijk zeer goed onderbouwd, wat gedaan.  Die breed gedeelde zorg en verontwaardiging consequent, eerlijk en rechtvaardig ombuigen naar een volgehouden draagvlak voor de noodzakelijke, concrete antwoorden om het doel: schonere lucht als voorwaarde om een betere gezondheid voor allen te realiseren, lijkt mij alvast de grootste uitdaging."

Op vrijdag 6 december sprak ik mijn jaarlijkse ‘state of the province’ uit voor de voltallige provincieraad: schone lucht in en voor Antwerpen en omstreken. Daarmee rondde ik – o.m. geïnspireerd door de Metamorfosen van Ovidius − deel I af van een vierjarige cyclus openingsredes rond de vier elementen: lucht, aarde, water en vuur.

Na afloop van mijn toespraak, ging ik in gesprek met enkele gastsprekers:

• prof. dr. Tim Nawrot, milieuepidemioloog verbonden aan de Universiteit Hasselt
• dr. ir. Caroline Van der Heyden, adviseur Milieubeleid van de Boerenbond
• ir. Roel Vaneerdeweg, beleidsadviseur luchtbeleid bij de Vlaamse overheid, gespecialiseerd in voertuigemissies en handhaving
• dr. Elke Valgaeren, directeur van de studiedienst van de Gezinsbond

Tijdens het panelgesprek deelden wij onze kennis en inzichten rond luchtvervuiling, de grote impact ervan op onze gezondheid en omgeving én op de bijdrage die o.m. huishoudens, landbouw, verkeer en transport resp. de industrie kunnen en dus (zouden) moeten leveren  om het beoogde doel te bereiken: schone, gezonde lucht voor allen. D.w.z. lucht die beantwoordt aan de richtwaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

In het bijzonder de specialisten reikten geïntegreerde en integrale multi-level (over alle bestuursniveaus en de civiele samenleving heen) oplossingen aan. Ze gingen dieper in op de impact van en nood aan een gecoördineerd schone-luchtbeleid met bijzondere aandacht voor een nieuwe ruimtelijke ordening, een ambitieuze modal shift, een nieuw landbouwbeleid, sociaal rechtvaardige beleidsmaatregelen zonder perverse milieueffecten én een doortastende, innovatieve handhaving met een duidelijk doel voor ogen: schone en gezonde lucht voor allen.

Een aantal heilige huisjes werden allerminst ontzien: de dwingende nood aan een slimme kilometerheffing of rekeningrijden, de bedrijfswagen/salariswagen, de versnelde uitfasering van hout als brandstof voor verwarming…

Met tien heldere, haalbare en duidelijke tussendoelstellingen waarmee ik mijn openingsrede besloot, moet het mogelijk zijn om voormeld doel sneller dan vooropgesteld te halen:

1. Vanaf 2021 wordt jaarlijks een integraal voortgangsrapport over de emissies gepubliceerd, zijn de meest recente meetgegevens maximaal één jaar oud, en wordt de luchtkwaliteit globaal én in elke gemeente minstens jaarlijks resp. tweejaarlijks gemeten.
   
   
2. Vanaf 2022 worden de uitlaatgassen van (vracht)wagens jaarlijks gecontroleerd op fijnstof, stikstof- en zwaveldioxide.
   
   
3. Vanaf 2024 bevat élk bestuursakkoord (gemeentelijk, provinciaal, gewestelijk of federaal) een geïntegreerd en samenhangend hoofdstuk over luchtkwaliteit dat echt over de muurtjes kijkt.
   
   
4. Vanaf ten laatste 2025 hoeft geen enkele Antwerpenaar nog op houtverbranding te rekenen om zijn woning te verwarmen.
   
   
5. Vanaf 2030 behoort Antwerpen niet langer tot de top 10 van het grootste  aantal nieuwe kankerdiagnoses. Het gebruik van puffers is gehalveerd.
   
   
6. Vanaf 2030 ligt geen enkel bedrijf nog op meer dan 10 km van een overslagpunt naar het spoor, binnenvaart of een andere duurzame, emissiearme vervoersmodus. Maximum 10 % van de vracht- en bestelwagens rijdt leeg rond.
   
   
7. Vanaf 2030 is elke veestal emissiearm en  de handelsbalans van landbouwproducten in evenwicht. In de vrijgekomen ruimte is 12 000 ha bos en 6 000 ha open natuur gecreëerd, zonder dat het globale inkomen van de landbouwers erop achteruit gaat.
   
   
8. Vanaf 2035 vaart elk bestaand zeeschip emissievrij binnen territoriale wateren. Elk nieuw exemplaar is emissievrij.
   
   
9. Vanaf ten laatste 2035 is het private wagenbezit in Antwerpen gedaald tot één per huishouden, waardoor het aantal voertuigkilometers met minstens 25% en liefst 35 % is teruggedrongen, om systematisch verder door te dalen. 
   
   
10. Bij een nieuwe CurieuzeNeuzen, in 2035 dus, staan alle bolletjes op groen in straten en buurten waar mensen wonen, kinderen en jongeren schoollopen, opgevangen of verzorgd worden. Paarse, donker resp. lichtrode of oranje bollen horen tot het verleden. Maximaal 10 % gele (> 25 µg/m³) bollen worden node nog gedoogd.
    

U kan de integrale tekst van de openingsrede en de toespraak van de openingsrede hieronder nalezen.